By: Rey Anthony Chiu/PIA-Bohol| 03:11 PM September 10, 2019
Milaum ang Bohol nga makabenepisyo og teknikal nga tabang ug kahibalo gikan sa kawhaan ug duha ka nasud ang gi representahan sa mga batid sa natad sa siyensya, geology, archaeology, biology, chemistry, earth sciences nga nia sa Bohol aron pagtambong sa 3rd Asian Multi-Disciplinary Karst Conference nga nagpadayon diha sa Be Grand Hotel sa Panglao hangtud pa sa Septembre 10.
Didto sa Karst Conference, gihisgutan ang usa sa mga labing giila nga timailhan sa usa ka karst landscape nga mao ang pagkahimo sa mga langub, nga mahimong may mga sapa-sapa sa sulod, o mga kukab nga gihimong lugar suroyan sa mga turista ug pangturismong kalihukan karon.
Labing una nga matang sa tigum nga nahitabo dinhi sa Pilipinas, ang Karst Conference gi-host sa Philippine Speleological Society (PSS) ug mipili sila sa Bohol tungod usab sa mga karst formations sama sa Chocolate Hills ug mga langub nga mahimong ikatandi sa mga dagway nga ila na nga natun-an sa gawas sa nasud.
Ang karst usa ka matang sa landscape nga nagtabon sa dul-an sa 20% sa tibuok surface sa kalibutan.
Kini namugna, kasagaran sa pagkatunaw sa bedrock, ug kon may matumbok man niini nga sayon rang matud-an, mas daghan pa niini ang natipigan sulod sa mga langub.
Ang mga langub ug ang karst, maoy mga bililhon nga kahinguhaan, ilabi na sa nagkadaku nga merkado sa turismo, samtang kini usab ang tinubdan sa dul-an sa 20% nga tubig nga atong giinum.
Apan sa kakuwang sa pagsabut sa kinatibuk-an nga tampo sa karst landscapes, ang Karst Conference nagdala dinhi sa Bohol sa mga batid nga kasaligang eksperto sa mga natad nga natuon sa mga karst resources.
Gihisgutan didto ang panawagan sa Union Internationale de Speliologie (UIS) alang sa International year of the Caves and Karst sa 2021, ang pagdumala sa mga langob ug Karst Environment, ang ikahatag sa mga langub ug karst sa pagkab-ut sa malungtaron nga tumong sa pag-ugmad nga gilatid sa United Nations.
Gitukbil usa sa Conference ang pagpasabut sa mga langub ug karst ug sa tubig nga nia niini, ang langub ug karst ug ang mga hayupan ug tanum nga nabuhi sulod dinhi, ang pagkahugaw sa mga katubigan sulod sa mga langub, gawas pa nga gitandi ang mga langub sa Pilipinas sa mga langub sa ubang nasud.
Ang 3rd Asian Trans Disciplinary Karst Conference, matud sa Presidente sa PSS nga si Aris Neil Cristales, mahimong makatabang sa nasud sa pagpahiluna sa mga langob nga buksan alang sa pangturismo nga kalihukan.
Matud niya, daghang nga langub sa nasud apan dili tanan mahimong buksan, sanglit may mga langub nga naa sa tandugon nga kahimtang ug mas angay gayud ang estrikto nga pagdumala aron dili madaut.
May napulo ug usa ka sakop nga clubs ang PSS, ug sila ang natahasan uban sa Department of Environment and Natural Resources, National museum, National Historical Commission of the Philippines, Department of Tourism sa paghimo sa mga cave assessment ug classification sa dili pa ang pagplano sa angay nga buhaton niini.
Gikahadlokan sa kadaghanan nga sa pagpangbukas sa mga langub alang sa turismo, daghan niini nga mangadaot, mahugawan ug mamatay na hinuon, nga moepekto sa mas daghan nga dili maayo alang sa kadaghanan.
Gawas pa, kon dili mamaayo og assess ug survey, mahimong may mga langub nga may natanggong nga mga makahilo nga gas nga mahimong ikamatay na hinuon sa tawo, matud ni Julia James, usa ka Australyano nga retiradong propesor sa chemistry department sa Sydney University nga naghisgut usab sa delikado nga presensya sa radon, diha sa mga langub.
